90 χρόνια απ τη Μεγάλη Καταστροφή.

Το 1815 με το τέλος των Ναπολεόντειων Πολέμων, στην Ευρώπη επιχειρείται από τους συνασπισμένους Μονάρχες των Αυτοκρατοριών η Παλινόρθωση του Παλαιού Καθεστώτος.

Στο Συνέδριο της Βιέννης αποφασίζεται μία βίαιη απολυταρχική «ενοποίηση» της Ευρώπης (πρώτη απόπειρα ιστορικά) που όμως βρίσκει απέναντί της τους λαούς της Ευρώπης.

Τα μηνύματα της Γαλλικής Επανάστασης, το καλλιτεχνικό κίνημα του Ρομαντισμού αλλά και η αναπόφευκτη φθορά των τεράστιων πολυεθνικών αυτοκρατοριών καθώς και η πίεση των ανερχόμενων οικονομικά Αστών ,οδηγεί νομοτελειακά στην διάλυση τους μέσω εθνικιστικών αυτονομιστών κινημάτων λαών που απαιτούν να ταυτιστεί η λέξη Έθνος με τη λέξη Κράτος.

Η έννοια της εθνότητας και της εθνικής καθαρότητας ήταν εξαιρετικά συγκεχυμένη αφού επί αιώνες ζούσαν στα εδάφη των «πολυπολιτισμικών» ή καλύτερα «πολυεθνοτικών» αυτοκρατοριών άνθρωποι ανάμεικτοι με διαφορετικές θρησκείες ή γλώσσες οι οποίοι αυτοχαρακτηρίζονταν κατά βούληση.

Από τις πρώτες εξεγέρσεις –επαναστάσεις που απαιτούσαν απόσχιση από τον κορμό της αυτοκρατορίας στην οποία ανήκαν και την δημιουργία Εθνικού Κράτους ήταν και η Ελληνική.

Αν και η Ιερά Συμμαχία ήταν αντίθετη σε τέτοιες εξεγέρσεις η αλλαγή της Αγγλικής εξωτερικής πολιτικής το 1822 και η απόφαση τελικά των Ευρωπαίων να λύσουν το Ανατολικό Ζήτημα, δλδ το τι θα έκαναν με την Οθωμανική Αυτοκρατορία που εμπόδιζε την ενιαία ευρωπαική καπιταλιστική ανάπτυξη αλλά και στεκόταν στη μέση για το δρόμο προς τα πετρέλαια της Αραβικής χερσονήσου, οδήγησε τις Μεγάλες Δυνάμεις να στηρίξουν τους Ελληνες και τελικά να δημιουργήσουν ένα μικρό κρατίδιο –προτεκτοράτο στα ευρωπαικά πλευρά της Οθωμανικής Τουρκίας.

Το παράδειγμα του ελληνικού εθνικού –αλυτρωτικού αγώνα για δημιουργία εθνικού κράτους ακολούθησαν και οι υπόλοιπες βαλκανικές εθνότητες με αποκορύφωμα την λύση των διαφορών τους, μεταξύ τους και με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, με τους

Βαλκανικούς πολέμους.

Ο Εθνικισμός κυριαρχεί πλέον ως ιδεολογία και πρακτική και αδήριτη εμφανίζεται η ανάγκη για ‘εθνική καθαρότητα’ στους κατοίκους των Νέων Χωρών που ξεπετάγονται απ΄τον τεμαχισμό της Οθωμ. Αυτοκρατορίας.

Η στρατιωτική διαμάχη Ελληνικού και Βουλγαρικού Κομιτάτου (χριστιανών ορθόδοξων και των δύο) για την κυριαρχία στον ευαίσθητο χώρο της Μακεδονίας (με γεωγραφικούς όρους χαρακτηρισμός) οδηγεί , με αρκετή καθυστέρηση, στην εμφάνιση και Τούρκων Εθνικιστών , των Νεότουρκων, που ιδρύουν το κόμμα τους το 1908 στη Θεσσαλονίκη με βασικό τους σύνθημα «Η Τουρκία στους Τούρκους».

Η μοιρασιά της Μακεδονίας ανάμεσα σε Σέρβους , Έλληνες και Βούλγαρους Χριστιανούς οδηγεί, με το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, έναν τεράστιο αριθμό μουσουλμάνων κατοίκων , υπό την πίεση των νέων καθεστώτων, να μετακινηθούν δια της βίας , ως πρόσφυγες , στα Δυτικά παράλια της Οθωμανικής Τουρκίας, κυρίως στην Ανατολική Θράκη και την Μικρά Ασία.

Η πίεση στους παλιότερους ντόπιους πληθυσμούς Ελλήνων, Τούρκων, Αρμενίων κλπ είναι τεράστια και λέγεται ότι το 1914 είχε ήδη συμφωνηθεί μεταξύ Ελλάδας και Οθωμ.Τουρκίας μια υποχρεωτική ανταλλαγή πληθυσμών για να ανακουφισθεί η πληθυσμιακή πίεση και για να αποκτηθεί η διαβόητη "εθνική ομοιογένεια" και στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Μεσολαβεί όμως ο Α Παγκόσμιος Πόλεμος και ο τερματισμός του τοποθετεί την Τουρκία στην πλευρά των ηττημένων , άρα τα εδάφη της βαίνουν προς μοίρασμα.

Η Ελλάδα, που είχε συρθεί στο πλευρό της Αντάντ από τον Βενιζέλο με τίμημα τον Εθνικό Διχασμό, είναι στην πλευρά των νικητών.

Πλήν των άλλων εδαφικών κερδών της λαμβάνει και την εντολή να στείλει στρατό στη Σμύρνη καθώς και Έλληνα Διοικητή για την επιβολή της τάξης με δικαίωμα ελέγχου μιας μικρής και μόνο εδαφικής ζώνης γύρω απ΄αυτήν.(και υποχρέωση σε τρία χρόνια να διεξάγει δημοψήφισμα εκεί για το εάν θα προσαρτηθεί στην Ελλάδα η Σμύρνη)

(Στα παραλειπόμενα της Ιστορίας γράφεται ότι στον Βενιζέλο είχε προταθεί αντί της Σμύρνης η Νότια Αλβανία αλλά δεν την δέχθηκε καθώς δεν εξυπηρετούσε τα εμπορικά συμφέροντα της ελληνικής αστικής τάξης της οποίας ήταν γνήσιος εκπρόσωπος).

Στην Τουρκία , που διαλύεται απ τους Συμμάχους, έχει εμφανιστεί ένας ηγέτης των Νεότουρκων, ακραιφνής εθνικιστής και οπαδός της εθνοτικής καθαρότητας, ο Κεμάλ, έξυπνος  και εξαιρετικός στις διπλωματικές κινήσεις.

Η άφιξη του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη, η ατυχής επιλογή του Διοικητή Στεργιάδη, που αντιμετώπιζε με βαναυσότητα τους άλλους πληθυσμούς της κοσμοπολίτισσας Σμύρνης και κυρίως η επέκταση, με στρατιωτικά μέσα, της ζώνης της Σμύρνης προς τα Ανατολικά αποτελεί βούτυρο στο εθνικιστικό ψωμί του Κεμάλ.

Ο ελληνικός στρατός , σε μία αυτοκτονία στρατιωτική, προχωρεί προς τα βάθη της Ανατολίας, μακρυά απ τις γραμμές ανεφοδιασμού του, βιαιοπραγώντας κατά των ντόπιων χωρικών για την εξεύρεση τροφής , ενώ οι αντάρτες του Κεμάλ τον χτυπούν με ανορθόδοξο πόλεμο και τον αποδεκατίζουν σιγά –σιγά , και ενώ το μίσος κατά των Ελλήνων ‘εισβολέων’ αυξάνεται μεταξύ του ντόπιου πληθυσμού.

Πίσω, η Ελλάδα βογγά, υποφέρει οικονομικά, ο λαός δεν αντέχει και καταψηφίζει τον Βενιζέλο στις εκλογές του 1920 , εκλέγει την αντιπολίτευση που κατέβηκε με σύνθημα «Τέλος στον Πόλεμο» , που κρατούσε άλλωστε δέκα χρόνια ήδη.

Οι εκλεγέντες, ως  είθισται στην χώρα μας, καταπατούν τις προεκλογικές τους υποσχέσεις και συνεχίζουν τον πόλεμο.

Ο Κεμάλ ενισχυμένος με συμφωνίες με την Γαλλία και την Σοβιετική Ένωση ( οι σοβιετικοί δεν ξέχασαν ποτέ ότι ο Βενιζέλος έστειλε στην Ουκρανία ελληνικό στρατό κατά των μπολσεβίκων), η Ελλάδα αποδυναμωμένη και χωρίς στήριξη απ΄τους Συμμάχους της προχωρεί και αναπόφευκτα ηττάται.

Κατά την υποχώρηση του ο ελληνικός στρατός εφαρμόζει την τακτική της «καμμένης γής» αυξάνοντας το μένος της εκδίκησης του στρατού του Κεμάλ, που βασίζεται κυρίως σε φανατικούς, πρώην ατάκτους.

Αν προσθέσουμε ότι οι Έλληνες στην Οθωμ.Τουρκία κρατούσαν τα σκήπτρα της οικονομικής ανάπτυξης , άρα ήταν εύποροι, ενώ οι Τούρκοι συνήθως υπηρέτες ή εργάτες στις επιχειρήσεις τους, υπεισέρχεται κι ένα ταξικό στοιχείο μίσους κατά των Ελλήνων που άριστα αξιοποίησε ο Κεμάλ.

Ο ελληνικός στρατός μπαίνει καταδιωκόμενος στη Σμύρνη, όπου συρρέουν καταδιωκόμενες επίσης και ομάδες ελλήνων από την ενδοχώρα και αφού εγκαταλείπει στη μοίρα του τον ντόπιο ελληνικό πληθυσμό, μπαίνει στα καράβια, με πρώτον τον Έλληνα διοικητή Στεργιάδη , και επιστρέφει στην Ελλάδα.

Πίσω λαμβάνει χώρα μία απ τις μεγαλύτερες παγκοσμίως εθνοκαθάρσεις.

Υπό τα βλέμματα του Συμμαχικού Στόλου που ήταν αγκυροβολημένος στο λιμάνι της Σμύρνης. Δεν χύθηκε ούτε ένα δάκρυ για την σφαγή.

Μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Λωζάνης επιβάλλεται για πρώτη φορά παγκοσμίως η απάνθρωπη και κατάφορη καταπάτηση κάθε ανθρώπινου δικαιώματος της «υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών».

Εκατομμύρια άνθρωποι άφησαν πίσω τα σπίτια τους , τους προγονικούς τους τάφους, ζωή χρόνων, και πέρασαν απ την μια στην άλλη άκρη του Αιγαίου.

Η βιασύνη αλλά και η ανακούφιση με την οποία Κεμάλ και Βενιζέλος υπέγραψαν αυτή την ανθρωπίνως επονείδιστη συνθήκη που σφράγιζε την «Ειρήνη» με τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων, δείχνει ότι ήταν απολύτως επιθυμητή και από τις δύο πλευρές αυτή ‘η εθνική καθαρότητα’ για να προχωρήσουν οι χώρες τους.

Το όνειρο και των δύο ηγετών είχε γίνει πραγματικότητα.

Είχαν κατορθώσει να έχουν σταθερά σύνορα και ομοιογενή πληθυσμό για να ολοκληρώσουν τα οράματα προόδου των χωρών τους.

Στην Ελλάδα η Μεγάλη Ιδέα του Αλυτρωτισμού είχε πνιγεί μέσα στο λιμάνι της Σμύρνης.

Όλοι γνωρίζουμε τη συνέχεια, δλδ ότι η Ελλάδα δανείστηκε τεράστια ποσά για την Αποκατάσταση των Προσφύγων, (η Τουρκία δεν δέχτηκε κανένα δάνειο αυτού του τύπου) τα χρήματα κατασπαταλήθηκαν, η «ανταλλάξιμη περιουσία» πολλές φορές πέρασε σε χέρια μη προσφύγων και το 1932 η Ελλάδα επτώχευσε για άλλη μια φορά στην Ιστορία της.

Οι πρόσφυγες όμως έστησαν την καινούργια Ελλάδα. Περιφρονημένοι, καθυβριζόμενοι και καταδιωκόμενοι από τους παλαιούς κατοίκους της χώρας, δούλεψαν , μπόλιασαν με πολιτισμό τον τόπο και προχώρησαν μπροστά.

 

Σήμερα, 90 χρόνια μετά, τα εγγόνια αυτών που «ανταλλάχθησαν» επιστρέφουν και επισκέπτονται τους τόπους των παππούδων τους. Κλαίνε πάνω σε πέτρες και χώματα που δεν γνώρισαν οι ίδιοι ποτέ , οι μνήμες των παππούδων τους στοιχειώνουν.

Αυτά τα εγγόνια είναι οι καλύτεροι πρεσβευτές της φιλίας των δύο λαών, ούτε μια πικρή κουβέντα δεν ακούγεται ανάμεσα στους λυγμούς της επιστροφής στον Τόπο που κρατάνε οι ρίζες τους. Το τοπίο, οι συνήθειες, τα τραγούδια, το φαγητό, οι τρόποι που πενθούν και χαίρονται οι δυό λαοί έχουν βάθος ιστορικό αιώνων και είναι πάντα εδώ, παρόντες.

Αντίθετα  τα πνευματικά εγγόνια εκείνων που λοιδωρούσαν τότε τους πρόσφυγες με λέξεις όπως « παστρικές» ή «τουρκόσποροι» είναι και πάλι αυτοί που κραυγάζουν το μίσος, ζητούν το αίμα και τον πόλεμο ανάμεσα στις δύο χώρες.

Οι ίδιοι εθνικιστές και απ΄τις δυο πλευρές του Αιγαίου.

Ούτε η Μνήμη ούτε το Αίμα θα τους αφήσει να κερδίσουν.

Σοφία Λαμπίκη

( in memoriam των δακρύων των ανθρώπων που έχασαν την πατρική γη κι απ τις δυό πλευρές του Αιγαίου)